Tội Hiếp dâm, theo định nghĩa tại điều 111 của Bộ Luật hình sự Việt Nam ban hành năm 1999, là hành vi dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu trái với ý muốn của họ.

Tội hiếp dâm là tội nghiêm trọng thuộc phần các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người. Hình phạt đối với tội này là tù giam với thời gian từ hai năm tới mười lăm năm.

Một số luật các nước thừa nhận chủ thể của tội này có thể là nam giới, nữ giới hoặc người đồng tính. Tuy vậy, trong hệ thống pháp luật Việt Nam, chỉ có nam giới được coi là chủ thể của tội này vì một số cấu thành tội tội như dưới đây.
[sửa] Cấu thành tội

Để có thể bị xử có tội đối với tội hiếp dâm, phải có các cấu thành sau:

1. Hành vi: Phải có hành vi "dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực, lợi dụng tình trạng không thể tự vệ hoặc thủ đoạn khác".

Dùng vũ lực: Các hành vi bạo lực như tấn công, trói, gây thương tích v.v.

Đe dọa dùng vũ lực: Các hành vi đe dọa nhằm làm tê liệt ý chí kháng cự của nạn nhân như kề súng, kề dao vào người nạn nhân v.v

Lợi dụng tình trạng không thể tự vệ của nạn nhân như nạn nhân: bị say, bị ốm hoặc bị tâm thần. Trong pháp luật Việt Nam, quan hệ tình dục giữa một người nam đủ năng lực hành vi hình sự với người tâm thần nữ luôn được coi là hiếp dâm vì tâm thần được coi là không đồng ý với hành vi đó.

Các thủ đoạn khác như đánh thuốc mê nạn nhân, lừa nạn nhân.

2. Giao cấu: Tội hiếp dâm là tội có cấu thành hình thức. Ví dụ tội giết người có cấu thành hình thức và chỉ cần có hành vi giết người như bắn súng hướng vào người, cố ý đâm dao vào ngực/cổ v.v là có thể bị khép vào tội mà không cần biết người kia có chết hay không. Đối với tội hiếp dâm, chỉ cần có hành vi dùng vũ lực để giao cấu với nạn nhân, cho dù đã giao cấu được hay chưa thì vãn bị coi là đã phạm tội hiếp dâm và ở giai đoạn phạm tooij hoàn thành nhưng chưa đạt. Vì vậy đối tượng phạm tội thường là nam giới. Nói như vậy không có nghĩa là nữ giới không bị xét xử về tội này nhưng thường nữ giới chỉ bị xét xử với tư cách là đồng phạm.

3. Trái ý muốn của nạn nhân: Luật pháp Việt Nam thường không xử thụ lý các vụ kiện về tội này giữa vợ và chồng hoặc giữa các cặp mà trước đó đã có quan hệ tình dục bình thường vì rất khó xác định tại thời điểm phạm tội thì người phụ nữ có muốn hay không. Các trường hợp như nan nhân bị bệnh tâm thần hoặc trong trạng thái không ý thức được thì sẽ được coi là không đồng ý. Một số hành vi mang tính chất đồng ý như đưa bao cao su cho thủ phạm sử dụng mà nếu trước đó bị dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực thì vẫn có thể coi là trái với ý muốn của người bị hại.

Cần lưu ý, về lý thuyết, tòa sẽ không chỉ đơn thuần xử theo tố cáo của người bị hai hay lời nhận tội của bị can mà phải có bằng chứng. Vì vậy, sau khi bị hại, người bị hại cần nhanh chóng tố cáo cũng như khám nghiệm để xác định các thương tích (chứng minh cho hành vi dùng vũ lực) cũng như lưu giữ bằng chứng về sự giao cấu (vết thương, dấu vết tinh trùng, bao cao su đã sử dụng) v.v